badacz labiryntu
- urządzenie techniczne imitujące proces poznawania
labiryntu. Można je traktować jako model
fizyczny rozwiązywania zadań labiryntowych, ogólnie zaś jako model psychologiczny typu układu uczącego się drogą
prób i błędów. Pierwszym i już dziś klasycznym urządzeniem tego rodzaju był b.l. zbudowany w 1953 przez amerykańskiego pioniera cybernetyki
C. Shannona, zwany "myszą Shannona". Układ składa się
z trzech zasadniczych części: 1) labiryntu z poruszającą sie wnim makietą myszy, nazwanej przez Shannona "Tezeuszem"; 2) układu
elektromagnetycznego kierującego ruchami "Tezeusza"; 3) układu uczącego się o pamięci typu przekaźnikowego. Labirynt ma kształt szachownicy
o 25 polach-komórkach, podzielonej na korytarze. Rozstawienie ścian korytarzy można zmieniać, co umożliwia przebudowę struktury labiryntu
dla przeprowadzenia różnych eksperymentów. "Tezeusz" jest kawałkiem namagnesowanej stali, zaopatrzonej w podwozie i styki zamykajace obwody
układu sterującego "Tezeuszem" oraz układów przekaźnikowych pamięci. "Myszą" porusza magnes przesuwany pod szachownicą przez dwie ustawione
pod katem prostym prowadnice, napędzane silnikami elektrycznymi. Jeśli "Tezeusz" napotyka przeszkodę i obwód zostaje zamknięty w określonym
polu szchownicy, urządzenie programowe, sterujące działaniem prowadnic, zmienia kierunek ruchu "myszy", przekazując równocześnie pamięci
informacje o tym. Zgodnie z prostym programem "Tezeusz" bada labirynt, rejestrując w pamięci wszystkie ślepe uliczki (ściślej - wszystkie
rozstajne punkty labiryntu, które w czasie badania zmuszony jest przejść dwukrotnie: tam i na powrót).
Po dotarciu "Tezeusza" do celu
urządzenie zostaje wyłączone, po czym włącza się je ponownie, wpuszczając "Tezeusza" po raz drugi do labiryntu. Odbywa on teraz wędrówkę
w taki sposób, jakby zapamiętał drogę, i śpieszy do celu imijając pętle i ślepe uliczki, w zasadzie najkrótszą drogą (przy pewnych
szczególnych strukturach labiryntu wpuści się "Tezeusza" do korytarza, który ominął w czasie badań (a więc nie znanego mu), szuka on
drogi znów metodą prób i błędów, aż do momentu, w którym dotrze do znanego korytarza, i dalej już przebywa labirynt skrótami.
B.l. Shannona był początkowo układem, w którym na sterowanie "Tezeusza" wpływał czynnik losowy. Później Shannon zrezygnował z losowości
nadając programowi charakter ściśle deterministyczny, co uprościło znacznie konstrukcję. Budową b.l. zajmowali sie też inni badacze stosując
różne rozwiązania konstrukcyjne. M.in. w Instytucie Matematyki i Telemechaniki Akademii Nauk ZSRR M.A. Gawriłow i W. I. Iwanow skonstruowali
oryginalny model labiryntu typu "dendryt" (labirynt), w którym
rolę "myszy" spełnia plamka świetlna. Przy pierwszej próbie przebywa ona światłoczułe "korytarze" labiryntu, przekazując informację
do pamięci przekaźnikowej. Za drugim razem plamka biegnie najkrótszą drogą do celu. [K.Bo.]