badacz labiryntu

- urządzenie techniczne imitujące proces poznawania labiryntu. Można je traktować jako model fizyczny rozwiązywania zadań labiryntowych, ogólnie zaś jako model psychologiczny typu układu uczącego się drogą prób i błędów. Pierwszym i już dziś klasycznym urządzeniem tego rodzaju był b.l. zbudowany w 1953 przez amerykańskiego pioniera cybernetyki C. Shannona, zwany "myszą Shannona". Układ składa się z trzech zasadniczych części: 1) labiryntu z poruszającą sie wnim makietą myszy, nazwanej przez Shannona "Tezeuszem"; 2) układu elektromagnetycznego kierującego ruchami "Tezeusza"; 3) układu uczącego się o pamięci typu przekaźnikowego. Labirynt ma kształt szachownicy o 25 polach-komórkach, podzielonej na korytarze. Rozstawienie ścian korytarzy można zmieniać, co umożliwia przebudowę struktury labiryntu dla przeprowadzenia różnych eksperymentów. "Tezeusz" jest kawałkiem namagnesowanej stali, zaopatrzonej w podwozie i styki zamykajace obwody układu sterującego "Tezeuszem" oraz układów przekaźnikowych pamięci. "Myszą" porusza magnes przesuwany pod szachownicą przez dwie ustawione pod katem prostym prowadnice, napędzane silnikami elektrycznymi. Jeśli "Tezeusz" napotyka przeszkodę i obwód zostaje zamknięty w określonym polu szchownicy, urządzenie programowe, sterujące działaniem prowadnic, zmienia kierunek ruchu "myszy", przekazując równocześnie pamięci informacje o tym. Zgodnie z prostym programem "Tezeusz" bada labirynt, rejestrując w pamięci wszystkie ślepe uliczki (ściślej - wszystkie rozstajne punkty labiryntu, które w czasie badania zmuszony jest przejść dwukrotnie: tam i na powrót).

Po dotarciu "Tezeusza" do celu urządzenie zostaje wyłączone, po czym włącza się je ponownie, wpuszczając "Tezeusza" po raz drugi do labiryntu. Odbywa on teraz wędrówkę w taki sposób, jakby zapamiętał drogę, i śpieszy do celu imijając pętle i ślepe uliczki, w zasadzie najkrótszą drogą (przy pewnych szczególnych strukturach labiryntu wpuści się "Tezeusza" do korytarza, który ominął w czasie badań (a więc nie znanego mu), szuka on drogi znów metodą prób i błędów, aż do momentu, w którym dotrze do znanego korytarza, i dalej już przebywa labirynt skrótami.
B.l. Shannona był początkowo układem, w którym na sterowanie "Tezeusza" wpływał czynnik losowy. Później Shannon zrezygnował z losowości nadając programowi charakter ściśle deterministyczny, co uprościło znacznie konstrukcję. Budową b.l. zajmowali sie też inni badacze stosując różne rozwiązania konstrukcyjne. M.in. w Instytucie Matematyki i Telemechaniki Akademii Nauk ZSRR M.A. Gawriłow i W. I. Iwanow skonstruowali oryginalny model labiryntu typu "dendryt" (labirynt), w którym rolę "myszy" spełnia plamka świetlna. Przy pierwszej próbie przebywa ona światłoczułe "korytarze" labiryntu, przekazując informację do pamięci przekaźnikowej. Za drugim razem plamka biegnie najkrótszą drogą do celu. [K.Bo.]